Sociale Zeepkist

Het opinieplatform van Saxion Social Work

Vrijwilligers getraind in zelfmoordpreventie grijpen in voor het te laat is

Vrijwilligers hebben vaak contact met kwetsbare groepen, waardoor ze een belangrijke rol spelen in het herkennen van suïcidesignalen. In onze maatschappij waar de wachtlijsten steeds langer worden, is het belangrijk dat mensen zich gehoord blijven voelen. Daarom is het belangrijk dat vrijwilligersorganisaties een suïcidepreventietraining verplicht stellen, zodat we samen actief levens kunnen redden.


Stel je voor: Jan meldt zich aan bij een vrijwilligersorganisatie, hij ziet het leven niet meer zitten. Zijn zorgen stapelen zich op: zijn administratie is een chaos, zijn sociale contacten worden steeds minder en hij loopt tegen steeds meer problemen aan in de opvoeding van zijn kinderen. Jan ziet de aanmelding als laatste poging om weer wat grip te krijgen op zijn leven. Hij is gekoppeld aan Peter, die al jarenlang vrijwilliger is binnen de organisatie. Jan vindt het moeilijk om het over zijn suïcidale gedachtes te hebben en laat kleine signalen zien in de hoop dat Peter deze opvangt. Peter, ondanks zijn jarenlange ervaring in het vrijwilligerswerk ziet Jan zijn signalen echter niet. Jan ziet door de bomen het bos niet meer en kiest ervoor om na drie maanden hulp te hebben gekregen van Peter er een einde aan te maken. Dit scenario laat zien hoe cruciaal het is dat vrijwilligers getraind zijn in het herkennen van suïcidale signalen. In mijn opiniestuk wil ik benadrukken waarom training in zelfmoordpreventie onmisbaar is voor vrijwilligers die werken met kwetsbare groepen.

Zelfmoord komt steeds vaker voor in onze huidige maatschappij (Nederlands Jeugdinstituut, 2024). We leven in een tijd waar bezuinigingen leiden tot steeds meer sturing op de zelfredzaamheid binnen de bevolking (Movisie, z.d.). Mensen worden aangemoedigd om zelf de regie te nemen over hun leven, hun financiën, hun zorg, en hun welzijn. Dit betekent dat mantelzorg en hulp van vrijwilligers steeds belangrijker worden (Movisie, z.d.). Daarnaast zien we een groeiende eenzaamheid, een van de belangrijkste oorzaken van depressie en zelfmoord (Vzinfo, 2024) (113 Zelfmoord preventie, z.d.).

Vrijwilligers vervullen een waardevolle rol in het ondersteunen van mensen die vastlopen in hun leven (Movisie, z.d.). Ze kunnen helpen bij praktische zaken zoals administratie of opvoeding, maar ook bij het opbouwen van sociale contacten. Wat vaak vergeten wordt, is dat deze vrijwilligers in contact komen met mensen die niet alleen worstelen met alledaagse problemen, maar ook suïcidale gedachten kunnen hebben. En dat is waar het mis kan gaan.

Vrijwilligers zijn een waardevol middel voor een organisatie, voornamelijk economisch gezien (Englert & Helmig, 2017). Bovendien versterken ze het maatschappelijk middenveld en dragen ze bij aan het sociale welzijn door diensten te leveren die anders niet beschikbaar zouden zijn (Heyvaert, 2024).

Vrijwilligers gaan met de beste bedoelingen aan het werk, alleen beschikken niet altijd over de juiste kennis en training om deze signalen te herkennen. Daarom is het belangrijk dat iedereen, van vrijwilligers tot professionals en vrienden en familie, leert hoe we suïcidale signalen kunnen herkennen en hiermee leren om gaan (GGZ Standaarden, 2024). Wanneer een vrijwilliger niet getraind is om deze signalen op te vangen, kan dit onopgemerkt blijven.

In de Beroepscode voor de Maatschappelijk Werker staat dat sociaal werkers verantwoordelijk zijn voor het welzijn en de veiligheid van individuen. Suïcidepreventie is niet iets dat we alleen aan professionals kunnen overlaten. In onze huidige samenleving, die steeds meer samenwerkt met vrijwilligers, is het van belang dat ook zij worden getraind om suïcidale signalen te
herkennen en tijdig weten te handelen (GGZ Standaarden, 2024). Het is niet alleen de verantwoordelijkheid van sociaal werkers, maar van iedereen in de maatschappij om in te grijpen wanneer iemand in nood is. Door kennis en vaardigheden over te dragen om signalen van wanhoop op te merken, dragen we samen bij aan een bredere, collectieve verantwoordelijkheid binnen de samenleving (Beroepsvereniging van professionals in sociaal werk [BPSW], 2021). Vrijwilligers kunnen levens redden, laten wij ervoor zorgen dat ze weten hoe..

Algemene beschouwing

In Nederland is zelfdoding de belangrijkste doodsoorzaak onder mensen onder de 30 jaar. Eén op de vijf sterfgevallen onder jongeren wordt veroorzaakt door zelfdoding, en bij jongvolwassenen ligt dat aantal zelfs één op de drie sterfgevallen (Bosch, 2023). Door deze verontrustende cijfers hebben wetenschappers onderzoek gedaan naar de oorzaken. Mogelijke factoren zijn de toenemende druk door sociale media, cyberpesten en prestatiedruk, volgens een onderzoek van 113 Zelfmoordpreventie (Elzinga et al., 2023).

Tot nu toe werd suïcidepreventie in Nederland als incidenteel beleid gezien. Met de Wet Integrale Suïcidepreventie wordt suïcidepreventie een blijvende verantwoordelijkheid van de overheid binnen de Wet publieke gezondheid. Gemeenten krijgen een belangrijke rol en moeten, met ondersteuning van het ministerie van Volksgezondheid en hulplijn 113 Zelfmoordpreventie, hun beleid reorganiseren en maatwerk bieden. Dit moet zorgen voor minder verschillen in
suïcidepreventie binnen gemeenten en betere ondersteuning voor risicogroepen zoals trans personen, moeders met een postpartumdepressie, mannen van middelbare leeftijd en agrariërs (Tweede kamer, 2024). Een variërende lijst met doelgroepen waar misschien wel niet zo snel aan wordt gedacht. Agrariërs hebben veel verschillende belemmerende factoren zoals een hoge werkdruk en een veranderende wetgeving wat kan leiden tot een grote psychosociale druk. Deze raakt niet alleen de boer in kwestie, maar ook zijn omgeving (113 Zelfmoord preventie, z.d.).

Door de lange wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg wordt het bieden van maatwerk steeds moeilijker (NZa, 2024). Dit gebrek aan directe hulp brengt kan het risico met zich brengen dat mensen met suïcidale gedachten niet tijdig de juiste zorg ontvangen. Het recht op leven en toegang tot de geestelijke gezondheidszorg zijn mensenrechten (Amnesty International, z.d.).
Vrijwilligers getraind in zelfmoordpreventie kunnen een belangrijke rol in spelen in het overbruggen van de wachttijden door deze rechten te beschermen.

In nederland waar zelfdoding de belangrijkste doodsoorzaak onder jongeren is, kunnen goed getrainde vrijwilligers het verschil maken (Bosch, 2023). Wat als jij of iemand die je kent, op het punt staat om hulp te vragen, maar dan de juiste ondersteuning niet ontvangt? Laten we ons gezamenlijk inzetten voor meer bewustwording en opleiding voor vrijwilligers, zodat zij signalen van wanhoop kunnen herkennen en op de juiste manier kunnen reageren!

Training in suïcidepreventie moet verplicht zijn voor alle vrijwilligers die werken met kwetsbare doelgroepen.

Vrijwilligers komen vaak als eerste in contact met mensen in crisis, waardoor ze een cruciale rol kunnen spelen in het herkennen van
suïcidale signalen. Zonder training lopen ze het risico deze signalen te missen, met mogelijk fatale gevolgen.

Uit de algemene richtlijnen voor suïcidepreventie van wordt duidelijk gemaakt hoe de verbetering van de deskundigheid van sleutelfiguren, zoals vrijwilligers, een effectieve manier is van suïcidepreventie. Hierin wordt duidelijk gemaakt hoe training de kennis en houding van vrijwilligers kan verbeteren. Er wordt laten zien hoe vrijwilligers een rol kunnen spelen in het herkennen van waarschuwingssignalen van suïcidaal gedrag en het reageren hierop. Wat
hiermee duidelijk wordt, is dat vrijwilligers een belangrijke schakel is in het herkennen va suïcidale signalen en dat zonder training deze signalen worden gemist (Dumon & Portzky, 2013).

Door collectieve verantwoordelijkheid te nemen en vrijwilligers te trainen, maken we een vangnet voor mensen in crisis. Door alle vrijwilligers die met een kwetsbare doelgroep te trainen, ongeacht hun eigen achtergrond en de sector waarin ze werken, bevordert het respect voor alle vormen van diversiteit en zetten ze een eerste stap in het aanpakken van structurele problemen (BPSW, 2021). Het aanbieden van een suïcidepreventie training is daarom noodzakelijk om het risico op zelfmoord te verkleinen en zo levens te redden.

Om mij verder te verdiepen in dit onderwerp heb ik de documentaire “strohalm” gekeken. Lian Priemus, de documentaire maker, ontdekte dat een “strohalm” (een laatste redmiddel) vaak een luisterend oor was en dat luisteraars die empathie tonen een verschil maken door de mogelijkheid te bieden om er open over te praten. De documentaire liet mij de waarde van empathie en luisteren zonder oordeel zien. Lian Priemus: ‘’Er zijn overal professionals voor, maar door als ‘leek’ gewoon te luisteren en er te zijn, zelfs als je het probleem niet kunt oplossen, kan je al heel veel betekenen’’(Krikke, 2015).

Suïcidepreventie wordt vaak gezien als de taak voor professionals, helaas kampen zij met personeel te korten en lange wachttijden (NZa, 2024) (Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, z.d.). Op de site van Wacht Verzachter stuitte ik op het verhaal van Marion haar dochter kampte met sombere en suïcidale gedachten. Marion vond steun bij een ervaringsdeskundige en dochter Annabel kreeg haar eigen ervaringsdeskundige die haar begeleidde tijdens de wachttijd (Wacht Verzachter, 2024).

De documentaire Strohalm en het verhaal van Marion laat zien hoe leken, vrijwilligers en ervaringsdeskundigen tijdens nood belangrijke hulp kunnen bieden. Suïcidepreventie moet niet alleen in handen van professionals moet liggen, maar we moeten streven naar het versterken van de sociale cohesie door iedereen te trainen om signalen van suïcide te herkennen (BPSW, 2021).

Door het volgen van een training hebben vrijwilligers een hogere bewustwording van beschikbare hulpbronnen.

De Vrije Universiteit van Amsterdam heeft op basis van een onderzoek naar suïcide en preventie een training ontwikkeld voor medewerkers van scholen en ggz-instellingen. Uit dit onderzoek is gebleken dat deze training helpt om suïcide onder jongeren eerder te herkennen en hen op de juiste manier door te verwijzen. Aan de hand van dit onderzoek adviseert 113 Zelfmoord scholen om gebruik te maken van trainingen die modules bevat waarin vrijwilligers en professionals worden voorbereid op het herkennen van suïcide signalen en het bieden van juiste ondersteuning (113 Zelfmoord preventie, 2017). Wat hiermee duidelijk wordt is dat door training van vrijwilligers, ze niet alleen beter reageren op signalen van suïcide maar ook zorgen voor een goede doorverwijzing naar de juiste hulpbronnen.

Een goed voorbeeld van een effectieve training is de Gatekeeper Training van 113 Zelfmoord, deze training is specifiek ontwikkeld om vrijwilligers, leken en professionals te helpen bij het herkennen en bespreekbaar maken van suïcidale signalen. Tijdens de training leren deelnemers technieken om in gesprek te gaan over suïcidale gedachten, en worden ze getraind om in risicovolle situaties te kunnen beoordelen en door te verwijzen naar passende hulp. Vrijwilligers die deelnemen aan de Gatekeeper training krijgen niet alleen inzicht in de risico’s en signalen van suïcide, maar ook inzicht over de handvatten om een ondersteunende rol te kunnen spelen bij suïcidepreventie (113 Zelfmoord preventie, z.d.).

Echter: Het verplicht stellen van trainingen kan de drempel voor vrijwilligerswerk verhogen.

Aan de ene kant kan suïcidepreventietraining voor vrijwilligers die met kwetsbare doelgroepen werken levensreddend zijn maar aan de andere kant kan het verplicht stellen van deze training ook enkele nadelen met zich meebrengen. In Grenzen aan een leven lang leren wordt beschreven dat het verplichten van trainingen kan leiden tot een vermindering van vrijwilligers door de drempel die ze ervaren. Vrijwilligers kunnen een drempel ervaren op het gebied van de extra tijdsinvestering, administratieve verplichtingen en/of persoonlijke verplichtingen waardoor hun betrokkenheid in het vrijwilligerswerk afneemt. Dit zou kunnen leiden tot een afname van het aantal vrijwilligers die bereid is om deze kwetsbare doelgroepen te ondersteunen.

Maar: De trainingen toegankelijk en laagdrempelig maken door het aanbieden van een e-learning lost het op.

Het kan zijn dat het verplicht stellen van een suïcidepreventietraining de drempel om vrijwilliger te worden verhoogt maar door gebruik van e-learning wordt de training toegankelijker gemaakt. Volgens expert Mary Dankbaar vergoot online leren niet alleen de flexibiliteit maar ook de mogelijkheid om de training in een veilige omgeving te volgen. Het gebruik van scenario trainingen biedt een kans om realistische situaties na te bootsen, waardoor deelnemers beter
voorbereid zijn op het omgaan met suïcide in de praktijk. Dankbaar laat zien dat door het gebruik van e-learning, de effectiviteit toeneemt en de leerervaring kan worden verbeterd (Dankbaar, z.d.). Dit laat zien dat, hoewel het verplicht stellen van de training als een drempel kan worden ervaren, deze drempel wordt verlaagd door het inzetten van een e-learning.

Een voorbeeld van een laagdrempelige online suïcidepreventietraining is de VraagMaar-training van 113 Zelfmoord. In deze training leren professionals, vrijwilligers en andere deelnemers in één uur om suïcidesignalen te herkennen en gesprekken aan te gaan. De training bestaat uit drie korte lessen: signaleren, bespreken en samen naar hulp zoeken. De training wordt ondersteund door animaties, ervaringsverhalen en interactieve oefeningen. De training wordt afgerond met een toets en krijg je een certificaat (Vraag Maar, z.d.).
Sinds de lancering hebben al ruim 48.000 mensen de VraagMaar-training gevolgd, wat laat zien dat er sprake is van een flexibele en veilige leeromgeving, wat de drempel voor vrijwilligers verlaagt (113 Zelfmoord preventie, 2022).

Tot slot

In Nederland is zelfmoord de belangrijkste doodsoorzaak onder mensen onder de 30 jaar (Bosch, 2023). Onderzoek heeft aangetoond dat sociale media, cyberpesten en prestatiedruk belangrijke factoren zijn in de toename van suïcidaliteit (Elzinga et al., 2023). Dankzij de nieuwe Wet Integrale Suïcidepreventie heeft de Gemeente een belangrijkere rol en moeten ze hun beleid ronden suïcide reorganiseren en maatwerk bieden (Tweede kamer, 2024).Vrijwilligers die vaak in direct in contact zijn met kwetsbare doelgroepen, hebben een training nodig om signalen van
suïcide te herkennen en hierop te reageren (Dumon & Portzky, 2013). De noodzaak van training is aanwezig voor zowel vrijwilligers als professionals, gezien de toenemende vraag naar ondersteuning (GGZ Standaarden, 2024). Een verplichte training kan de drempel voor het
vrijwilligerswerk verhogen, wat zou kunnen leiden tot een afname van het aantal vrijwilligers (Marslowski, 2019). Daarom is het aanbieden van een laagdrempelige online training belangrijk om vrijwilligers goed voor te bereiden op hun rol in suïcidepreventie (Dankbaar, z.d.)(Vraag Maar, z.d.).

Conclusie

Concluderend kan ik zeggen dat de noodzaak van suïcidepreventie steeds groter wordt in Nederland. Deskundigen zijn van mening dat getrainde sleutelfiguren beter signalen van suïcide kunnen herkennen en tijdig hulp kunnen bieden (113 Zelfmoord preventie, 2017). Afsluitend wil ik benadrukken dat door de lange wachttijden in de geestelijke gezondheidszorg er steeds meer druk ligt op de vrijwilligers die als brug dienen naar verdere hulp, wat het belang van trainingen voor vrijwilligers vergroot.

Aanbevelingen

Momenteel loop ik stage bij Humanitas, om suïcidepreventie te verbeteren, beveel ik niet alleen aan Humanitas maar ook aan andere vrijwilligersorganisaties, dat een suïcidepreventietraining voor vrijwilligers verplicht wordt. De training kan worden vormgegeven als E-learning om deelname te verhogen (Dankbaar, z.d.). Een voorbeeld van een laagdrempelige online training is de VraagMaar-Training, waarbij het mogelijk is om de training te personaliseren waardoor deze aangepast kan worden op behoeften van de vrijwilligersorganisatie (Vraag Maar, z.d.).

Denk jij aan zelfdoding? Neem 24/7 gratis en anoniem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of chat op 113.nl!

Janique Hakkert is tweedejaarsstudent en werkzaam als stagiair bij Humanitas.

Genoten van mijn stuk? Stem op mij!

Literatuurlijst