Mare Verlaan

Je verwacht dat je als kind veilig bent bij een psycholoog, toch?
Dat verwachte ik ook op 12-jarige leeftijd. Maar nee, het wereldje is nog cruer dan dat ik dacht. Stel je voor je vraagt hulp aan een hulpverlener vanwege de problemen met je vader. Dit durfde je nooit eerder te doen door de bedreigingen die er werden gemaakt. Na de gebeurtenissen werd door je vader je verteld dat je niks mocht zeggen. Zodra je wat zei werd er gezegd dat je loog over de gebeurtenissen. Maar toch besluit je in het geheim hulp te zoeken. Hij mag er niet achter komen, want dan heb je echt een mega groot probleem. Na een lange tijd zoeken heb je eindelijk een psycholoog gevonden. Ze houdt je hele verhaal geheim en ineens hoor je dat alles toch is doorgespeeld naar je vader. Of denk aan mijn laatste ervaring: er wordt gezegd dat het gesprek vertrouwelijk is, maar deze hulpverlener heeft een informatieplicht, artikel 7.3.4 in de Jeugdwet naar de gezaghebbende ouders wat pas na de intake wordt verteld. Tof he? Vind ik ook. Geweldig idee. Kinderen die zich al onveilig voelen bij een ouder nog verder de diepte in helpen. “Onze kinderen zijn onze toekomst!” wordt er altijd gezegd. Laten we dan ook goed zorgen voor onze toekomst. Er moet echt beter worden geluisterd naar wat het kind wil. (Rijksoverheid, z.d.)

Hoeveel kinderen zijn er net als ik?

Allereerst een rekensommetje met cijfers van het afgelopen jaar. Uit de cijfers van het CBS blijkt dat 3.300.000 jongeren (12-18 jaar) in Nederland wonen, 13,7% heeft hulpverlening. Dat zijn (3.300.000 x 0,137 =) 452.100 jongeren in de algemene hulpverlening. (CBS, 2023) (Cijfers Over Jeugdhulp | Nederlands Jeugdinstituut, z.d.)

Hoeveel kinderen er precies zijn met een soortgelijk verhaal is niet bekend, waarschijnlijk door dezelfde reden die ik had. De “dan doe ik het allemaal zelf wel” reden of de “laat maar zitten”. Is dat verstandig zul je je afvragen? Tja, ook daar heb ik helaas geen duidelijk antwoord op. Ik wist wie ik was en vooral wie ik niet wilde zijn. Ik ben ontzettend eigenwijs, ik denk dat dat een factor is wat mij sterk heeft gemaakt. Maar de andere kant is natuurlijk dat er kinderen zijn die hun eigen “ik” nog niet hebben gevonden. Wat gebeurt er dan met hen? 

Op 6 november 2024 wordt het zoveelste bericht geplaatst over de falende jeugdzorg, “Jeugdzorg luistert te weinig: ‘helpt niet’ is de kop bij de NOS. Hierin concludeert Kinderombudsvrouw Kalverboer het volgende: “We maken er met z’n allen een chaos van.” 10 jaar geleden ging er een nieuwe jeugdwet in. Met deze wet was het de bedoeling dat kinderen en ouders juist meer te zeggen zouden hebben. Nu blijkt dat volgens een nieuw rapport dat toch anders is. “Wat je ziet is dat het op papier prachtig geregeld is, maar het wordt niet uitgevoerd zoals we het bedacht hebben.” Aldus de Kinderombudsvrouw (NOSStories, 2024). Ook op de site van de nationale ombudsman wordt er aandacht gevraagd voor de jeugdzorg (Nationale ombudsman, 2024). En dan nog niet te beginnen over alle berichten op sociale platformen.

Een trauma door de hulpverlening?

In de wet staat vastgesteld hoe er wordt gehandeld met minderjarige binnen het zorgsysteem, uiteraard is het van belang dat hier regels over zijn. Artikel 7.3.4 uit de jeugdwet stelt: “Indien de betrokkene minderjarig is en de leeftijd van twaalf maar nog niet die van zestien jaar heeft bereikt, is tevens de toestemming van de ouders die het gezag over hem uitoefenen of van zijn voogd vereist. De jeugdhulp kan evenwel zonder de toestemming van die ouders of de voogd worden verleend, indien zij kennelijk nodig is teneinde ernstig nadeel voor de betrokkene te voorkomen, alsmede indien de betrokkene ook na de weigering van de toestemming, de verrichting weloverwogen blijft wensen.” (Rijksoverheid, z.d.).

Ik heb dit meerdere malen gelezen en snapte er nog niks van, wat verwacht je anders van een kind? Even in andere woorden. Een hulpverlener moet indien het kind tussen de 12 en 16 jaar is toestemming vragen aan de gezaghebbende ouders of de voogd. De hulp die verleend zal worden kan ook zonder de toestemming worden verleend. Dit kan zodra dit een ernstig nadeel is voor het kind (dus dit de situatie erger kan maken, denk hierbij aan problematiek met een ouder) of wanneer de toestemming niet wordt verleend, maar het kind zeker weet dat de aangevraagde hulp nodig is. Ook hebben hulpverleners het recht om te bepalen of informatie toch niet naar de ouders doorgespeeld wordt, maar mijn ervaring is dat dit recht slecht tot niet benut wordt. Hoe zou het voor jou zijn als de hulpverlener die jij vertrouwt je problemen, zonder dat jij het weet, op straat legt? Erger nog in de brievenbus stopt van de persoon die jouw problemen heeft veroorzaakt! Zou jij dan nog gaan praten? Die vragen heb ik aan verschillende mensen gesteld, Hun reactie was eensgezind: “Ben je gek?! Natuurlijk niet, weet je wat voor risico dat met zich meebrengt.”

Toch gebeurt dit wel met de nodige gevolgen, denk hierbij aan confrontaties, ruzies of erger een vorm van mishandeling. Daarbij komt ook nog dat kinderen in een intake niet alles open en bloot op tafel zullen leggen, volwassenen doen dit toch ook niet. Hoezo weegt de informatieplicht naar ouders zwaarder dan het welzijn van de minderjarige cliënt? Op deze wijze wordt de situatie verergerd voor het kind en dat is euh, handig of leuk, denk ik dan? De hulpverleners doen dit natuurlijk ook niet zonder reden, maar ik vraag me behoorlijk af waarom ze toch informatie doorspelen naar ouders als het kind aangeeft dat dit echt niet mag gebeuren. Of al toestemming vragen voor de behandeling aan een ouder als dat gevaren voor het kind met zich meebrengt. Als je dit aan de hulpverleners vraagt krijg je: “Dat staat in de wet.” Maar het NJi pleit het volgende: “Kinderen kunnen vaak al vanaf 6 jaar over de hulpverlening meedenken en meepraten. Hoe ouder ze zijn, hoe meer inbreng ze vaak kunnen hebben. Daarom is het belangrijk om kinderen deze mogelijkheid te bieden. (NJi, z.d.)” Voor de zoveelste keer staat het zo mooi op papier, maar tegelijkertijd gebeurt het weer niet. Uit onderzoek van Jeugdstem naar jongeren tussen de 12 en 21 jaar die met jeugdzorg te maken hebben, blijkt dat ruim 30% vindt dat niet naar hen wordt geluisterd. Daar komen negatieve gevoelens bij kijken, zoals onbegrip, machteloosheid, onduidelijkheid en eenzaamheid. (Kinderrechten.nl, 2023) Het klinkt wel als een ‘behandeltrauma’, maar is dat wel een ding ‘een behandeltrauma’?

Ja, dat bestaat… De verhalen van negatieve gevoelens die de Jeugdstem opving kunnen onder anderen ontstaan door: “niet serieus genomen worden, weggestuurd worden, vertrouwensschending, machtsmisbruik en slecht of niet geïnformeerd worden (over risico’s) (NeuroElfje, 2022).” Voor mij leek dit wel een soort checklist. Niet serieus genomen worden, check. Weggestuurd worden, check check. Vertrouwensschending, duizendmaal check, enz. Hoe dan? Volgens mij staat er toch echt in de beroepscode van het sociaal werk dat vertrouwen het belangrijkste is wat er moet zijn tussen hulpverlener en cliënt. Zo staat er ook: “De professional is zich ervan bewust dat acceptatie en naleving van deze beroepscode mede voorwaarde is voor het vertrouwen dat personen kunnen stellen in het beroep en de beoefenaren van dat beroep. De professional is zich ervan bewust dat dit vertrouwen zowel de beroepsuitoefening als het maatschappelijk/persoonlijk leven daarbuiten betreft. Hij vermijdt handelingen die het vertrouwen in de beroepsgroep kunnen beschadigen. (BPSW, 2021)” Waarom lijkt dit op papier zo geweldig en is er in de werkelijkheid vrij weinig van terug te vinden?

Tijd om de hulpverlening om te draaien!

In de tijd dat ik op zoek was naar hulp liep ik tegen een ‘muur’ aan, deze o zo geweldige informatieplicht. Toen ik zelf tegen deze ‘muur’ aanliep, is mijn moeder op zoek gegaan naar een hulpverlener die met mij wilde praten zonder dat mijn vader op de hoogte werd gesteld en om toestemming werd gevraagd. Voor mij was het zeker een gevaar als mijn vader van de gesprekken af wist. Hij kan bijvoorbeeld in je hoofd kruipen en jou laten vertellen wat hij wil dat je vertelt. Het is heel erg moeilijk om bij jezelf te blijven. Samen met andere gebeurtenissen die mij in gevaar konden brengen was het blijkbaar nog niet genoeg voor de hulpverleners om zonder toestemming van hem hulp te verkrijgen. Wanneer is het dan wel genoeg? Van de 18 hulpverleners die mijn moeder heeft gesproken was er maar 1 die bereid was om met mij te praten zonder vooraf toestemming van mijn vader te krijgen en zonder de informatieplicht naar de gezaghebbende ouders in te zetten.

Mijn huisarts was ook bereid om met mij te praten zonder dat mijn vader het wist. Hij zou dan de gebruikte tijd in het systeem zetten als lichamelijke klacht, zodat er bij controle niet naar buiten kwam dat die gesprekken werden gevoerd. Gelukkig zijn er dus ook dit soort mensen die het vertrouwen in het systeem weer wat terugbrengen, maar dat neemt niet weg dat deze naar mijn idee omgedraaid zou moeten worden.

Kinderen kunnen de wereld nog niet overzien en zeker zoiets ingewikkelds als het zorgsysteem niet. Een kind (tussen de 12 en 16 jaar) geen idee heeft wat wel en niet ‘normaal’ is. Voor hen is hetgeen wat zij vanuit huis mee hebben gekregen het normaal. “Tijdens de adolescentie maakt het door anderen opgelegde moraal plaats voor een eigen geweten. (Tieleman, 2023)” Kinderen horen bezig te zijn met zichzelf ontwikkelen en zorgeloos door het leven te gaan. Kinderen van die leeftijd horen helemaal niet bezig te zijn met dingen als wetten uitpluizen, proberen te ontsnappen uit de situatie of te vechten voor hun eigen veiligheid.

Ik was altijd volgzaam, ik vond de wereld maar groot, eng en onbegrijpelijk. Ik wilde het graag goed doen voor iedereen, maar kan dat wel? Nee, natuurlijk niet. Wist ik dat dan op die leeftijd? Nee, ook niet, welk kind wel? Ik was alleen maar bezig met proberen te ontsnappen, zodat ik aan mezelf kon werken. Op een geven moment ging bij mij de knop om. Stiekem wist ik wel wie ik was en ook dat de hulpverleners geen hulp waren voor mij. Iets in mij zei: “Kom op hoofd omhoog!” En deze keer niet de: “Kom op hoofd omhoog, doorlopen en niets laten merken.” Maar de: “Kom op hoofd omhoog! Je weet donders goed dat jij dit kan, laat je niet gek maken. Je moet niet zo angstig zijn en je niet laten bespelen, want dat is niet wie jij bent! Dat is hoe je bent gemaakt. Als jij wat wil dan zorg je er maar voor dat je het haalt zonder die ‘hulpverleners’. En een beetje opschieten.” En dat is hoe het is gegaan.

Mijn brief aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

14-08-2020 was de dag waarop ik er helemaal klaar mee was. Ik wilde zorgen dat die mensen daar in Den Haag eens zouden weten hoe slecht ik mij voelde, hoe slecht ik alles geregeld vond en vooral dat zij zouden zien wat de impact werkelijk op een kind is. Ik ging schrijven over mijn gevoel en ervaringen, bijna 2 A4’tjes vol. Ik zette mijn verhaal op papier, iets wat ik toen erg eng vond. Ik verstuurde het, hopend op een antwoord als: “dit kan niet de bedoeling zijn!” Of “zo is de wet niet gemaakt!” Helaas was dat niet het antwoord wat ik kreeg. Ik kreeg een uitleg hoe de wet in elkaar zat. Ja, daar was ik al van op de hoogte, anders zou ik ook geen brief naar Den Haag sturen, toch? Zoals meneer Blokhuis, de staatssecretaris van Volksgezondheid benoemde: “Wij vinden het belangrijk dat ouders weten hoe het met hun kind gaat, zodat ze kunnen helpen en leren wat hun kind nodig heeft.” Een mooie, mensgerichte, meedenkende en vooral empathische opmerking, of niet dan? Nou, dat is niet wat er in mij naar boven kwam. Ik voelde woede en verdriet. Alsof ik niet had gewild dat mijn vader zou helpen en zou leren over mij. Dit is gewoon niet mogelijk bij mensen die narcistisch gedrag vertonen. Daarnaast kreeg ik de aanmoediging om met instanties als VeiligThuis contact op te nemen. Het enige wat ik dacht was: “Ja leuk, maar ik vertrouw niemand meer met mijn verhaal dus waarom zou ik dat dan nu wel ineens doen?” “Ik heb al zoveel geprobeerd, waarom zou het dan nu wel lukken?” “En wat als hij erachter komt dat ik het aan heb gegeven?” Ook kon ik contact opnemen met ‘een mentor die ik vertrouw’ in mijn omgeving, maar dat is toch juist het probleem, vertrouwen? En dit is trouwens echt geen aanval op meneer Blokhuis. Mijn brief is gelezen en beantwoordt, maar het tekent wel het reglement in Nederland. In de wet staat dat iets kan, wat in de werkelijkheid niet gebeurt.

Wat is de weg vooruit?

Kunnen we de boel niet omdraaien, waarbij informatie alleen wordt vrijgegeven naar de ouders in geval van nood? Zodat er dus geen behandeltrauma ontstaat. Of dat informatie alleen verstrekt wordt naar de ouder die het kind toestemming geeft? En anders de ouder waar het kind geen of minder problemen mee ervaart? Kinderen moeten beschermd worden. Creëer een veilige en vertrouwde omgeving voor hen en neem kinderen serieus.

Ps. ode aan mijn moeder, mijn opa en mijn oma die in alle hoeken hebben gezocht en gewerkt naar een veilige, vertrouwde en liefdevolle omgeving voor mij.

Genoten van mijn stuk? Stem op mij!

Literatuurlijst

• BPSW. (2021). Beroepscode. https://bpsw.nl/app/uploads/BPSW-Beroepscode-2021.pdf
• CBS. (2023, 8 november). Jongeren in Nederland – Jaarrapport Landelijke Jeugdmonitor 2023. Jongeren in Nederland – Jaarrapport Landelijke Jeugdmonitor 2023 | CBS. https://longreads.cbs.nl/jeugdmonitor-2023/jongeren-in-nederland/
• Cijfers over jeugdhulp | Nederlands Jeugdinstituut. (z.d.). https://www.nji.nl/cijfers/jeugdhulp
• Kinderrechten.nl. (2023, 14 maart) Onderzoek bevestigt: jongeren in de jeugdzorg voelen zich niet gehoord. https://www.kinderrechten.nl/onderzoek-bevestigt-jongeren-in-de-jeugdzorg-voelen-zich-niet-gehoord/
• Nationale Ombudsman. (2024, 6 november) Gebrek aan invloed op jeugdhulp funest voor ouders en kinderen. (2024, 6 november). https://www.nationaleombudsman.nl/nieuws/nieuwsbericht/2024/gebrek-aan-invloed-op-jeugdhulp-funest-voor-ouders-en-kinderen
• NeuroElfje. (2022, 14 juni). Wat is medisch trauma of behandeltrauma? NeuroElfje. https://neuroelfje.nl/kennis/medisch-trauma/
• NOS. (2024, 6 november). “Ouders en kinderen hebben te weinig inspraak in de jeugdzorg”. https://nos.nl/artikel/2543409-ouders-en-kinderen-hebben-te-weinig-inspraak-in-de-jeugdzorg
• Rijksoverheid. (z.d.). Artikel 7.3.4 informatieplicht. Wetten Overheid. https://wetten.overheid.nl/BWBR0034925/2024-01-01#Hoofdstuk7_Paragraaf7.3_Artikel7.3.4
• Tieleman, M. (2023). Levensfasen (5de editie). Boom.
• NOSStories. [@NOSStories].(2024, 6 november). Jeugdzorg luistert te weinig: ‘helpt niet’ [Video]. TikTok. Geraadpleegd op 7 november 2024, van https://vm.tiktok.com/ZGdYegMAf/