Jahino Fraai

Waar ik leef, proberen mensen me te bekritiseren.
Van een achterstandswijk of een probleemwijk,
Dat is tegenwoordig mijn identiteit.

Veel perspectieven voor mijn wijk,
Maar hoge drempels zijn gelegd.
¨Veel kun je niet¨, is me gezegd,
Tot het nu voelt als de waarheid

Dit wil ik niet aan mijn kinderen meegeven, Dat onze wijkligging een probleem zou worden.
¨ Je hoort erbij. ¨ zegt de overheid.
¨ Je hoort erbij. ¨ zegt het beleid.
Maar hoor ik er inderdaad bij?

Deze woorden staan voor mij symbool voor de verhalen, uitdagingen en emoties van mensen die vaak uit wijken komen die gelabeld worden als achterstandswijken. Volgens Noor (2023) onderzoeker en adviseur inclusie & diversiteit bij Movisie heeft stigmatisering niet alleen invloed op de wijk, maar ook een negatieve invloed op het welzijn van mensen die er wonen. Niet alleen dragen stigma’s bij aan ongelijke posities binnen de samenleving, maar versterken ook een negatief zelfbeeld, wat leidt tot beperkter sociaal en economische kapitaal. De vraag is niet of verandering nodig is, maar aan welke kant van de visie voor een inclusief Enschede we willen staan?

Stel je dit voor: Kate, een achttienjarige jongeman, vol met talenten zoals tekenen en zingen heeft zijn hele leven in een ´probleemwijk´ gewoond. Hij woont in een tweepersoonshuis samen met zijn moeder en twee jongere broers. Ze delen met z´n drieën een kamer, terwijl zijn moeder een eigen ruimte heeft en hard werkt om het gezin boven water te houden. Kate groeit op tussen mensen in soortgelijke omstandigheden en voelt zich veilig bij degenen die zijn situatie begrijpen. Toch ervaart hij voortdurend sociale controle, maar vaak met de verkeerde intenties. De buitenwereld ziet hem en zijn leeftijdsgenoten als ´probleemjongeren´. Voor Kate voelt het alsof de toekomst al voor hem is bepaald, terwijl de samenleving van een afstand toekijkt en oordeelt in jargon die hij niet begrijpt. Wat hij nodig heeft, is niet nog een rapport, maar echte ondersteuning.

Mijn naam is Kate.
Ik hoop dat mijn verhaal je raakt en dat we samen een einde kunnen maken aan het labelen van wijken. Waarom wordt mijn wijk bestempeld als een probleemwijk, terwijl de jouwe wordt gezien als een productieve en groeiende wijk?

Stigmatisering en Sociale Uitsluiting

Het probleem van stigmatisering en het labelen van wijken als ‘’achterstandswijken” begint vaak met hoe kwetsbare wijken in onderzoeken worden gedefinieerd en geanalyseerd. We komen dan de volgende titels van rapporten tegen: Urgentie voor beleid in kwetsbare wijken (Kullberg et al., 2021), Nederlandse achterstandswijken zijn de laatste jaren overspoeld met sociale projecten (Lub, 2017), en Actie nodig om achterstandswijken te voorkomen (Jonge, 2020).

De term geeft de wijk en haar bewoners direct een stempel, waardoor zij voor de rest van hun leven gelabeld worden als mensen die uit een minder rijke of achtergestelde wijk komen. Dit draagt bij aan het stigma dat zij ´nog meer moeten bewijzen´ om gelijke kansen te krijgen.

Daar komt de vraag van Kate weer: waarom wordt mijn wijk bestempeld als een probleemwijk, terwijl de jouwe wordt gezien als een productieve en groeiende wijk?

Deze stigmatisering versterkt niet alleen sociale uitsluiting, maar zorgt ook voor een vicieuze cirkel waarin armoede en mentale gezondheidsproblemen elkaar versterken. Dit roept de vraag op: ligt de oorzaak van de problemen in de wijk zelf, of worden wijken probleemwijken doordat onze eigen stigmatiserende blik en verwachtingen deze realiteit creëren.

In het stadsdeel Noord, waar een aanzienlijk aantal jongeren wonen, spelen diverse problemen onder de jeugdigen. Hoewel er geen direct bewijs is dat stigmatisering hiervan de oorzaak is, zijn er onderzoeken, zoals die van Kullberg et al. (2021) onderzoeker bij Sociaal Cultureel Planbureau, die aantonen dat jongens uit buurten met veel bewoners met lage inkomens meer risico lopen op een lager schoolniveau, schooluitval zonder diploma en crimineel gedrag. Deze risico’s ontstaan door stigmatisering, socialisatie en gebrekkige sociale controle.

In tegenstelling daarmee stelt Miltenburg (2017 wetenschappelijk medewerker bij Sociaal Cultureel Planbureau dat veel wetenschappelijke studies aannemen dat buurten een uniforme invloed hebben op alle bewoners, maar dit is onwaarschijnlijk. De invloed van een buurt hangt af van contacten met buren en beschikbare hulpbronnen. Dit verschilt sterk per individu, waardoor onderscheid tussen verschillende groepen cruciaal is.

Hoewel miltenburg (2017) stelt dat een collectieve aanpak niet altijd direct invloed heeft op alle bewoners, is het van belang dat de ondersteuning wordt afgestemd op de specifieke behoeftes van jongeren zoals Kate. Maar wat houdt echte ondersteuning dan in? Een goed voorbeeld hiervan is SAM (Street Art for Mankind), een organisatie die zich bezighoudt met ¨ monumentale muurschilderingen die gesprekken ‘op straat’ brengen om een groot en divers publiek te bereiken; maar ook met grote muurschilderingen, inauguraties en tentoonstellingen, die unieke verbindingen creëren tussen het publiek ¨ (Street art for mankind, z.d.). Jongeren zoals Kate kunnen goed profiteren van deze initiatieven, die niet alleen wijken van de typische ´one size fits all´ aanpak, maar ook dragen aan de´empowerment´ van deze jongeren, vooral door zelfexpressie.

Met ´empowerment´ wordt bedoeld: ¨ Empowerment is een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit bereiken via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie’’ (Boumans, 2016, p. 12). Dit betekent dat we als sociaal werker niet zomaar een zwart-wit rapport moet gaan opstellen over wat moet gebeuren met Kate, maar we kijken naar hoe we hem kunnen laten voelen dat hij gehoord wordt en hoe we hem kunnen motiveren om zijn kracht op te bouwen door zijn talenten te uiten.

Sociale cohesie als sleutel tot kansen voor jongeren

Uit de Gezondheidsmonitor 2021 blijkt dat veel jongeren in Enschede Noord te maken hebben met problemen thuis, mentale gezondheidsproblemen, middelengebruik en omgevingsfactoren. Met name in Twekkelerveld scoren jongeren slechter dan gemiddeld op deze gebieden. Ongeveer 15% van de jongeren tussen 0-17 jaar (4.216) en 25% van de jongvolwassenen tussen 18-24 jaar (5.462) in Enschede wonen in stadsdeel Noord (Oosterhuis-Linder, 2024). Dit benadrukt de noodzaak om gerichte ondersteuning te bieden aan jongeren in kwetsbare wijken.

Als sociaal werker zijn sociale cohesie en gemeenschapsstructuren in kwetsbare wijken van cruciaal belang voor de kansen en ontwikkeling van jongeren in Enschede. De beroepscode benadrukt: ¨Professionals bevorderen sociale rechtvaardigheid in het algemeen, en in het bijzonder voor de mensen waarmee zij werken. Ze zijn alert op hoe maatschappelijke ontwikkelingen en beleid kunnen leiden tot onrecht en ongelijkheid, en behartigen actief de belangen van mensen¨ (Jens et al., 2021, p. 8).

Sociale cohesie verwijst naar ¨de mate waarin groepen mensen zich met elkaar en met verschillende instituties verbonden voelen, en over het gedrag dat hieraan invulling geeft¨ (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2022). In Enschede Noord is deze cohesie vaak verzwakt. Daarom is het essentieel dat hulpverleners bij het aanpakken van deze problemen niet alleen focussen op individuele ondersteuning van jongeren, maar ook op het versterken van hun netwerken en het verbeteren van de gemeenschapsstructuren in hun omgeving

Achter de cijfers

Mijn talent, mijn ervaring zijn in rapportages beschreven.
Een wijk die nooit slaapt, want de toekomst is al bewezen.
Met plannen van tot over tien jaar
Maar luister naar m’n verhaal, het echte verhaal

De cijfers tellen en de statistieken wijzen,
Maar vertellen niet de pijn die ik voel, alleen een verlangen dat spoelt. Achter de cijfers staan we al,
Met een verhaal over een lange nacht, een verhaal dat moet worden verteld

Samenwerking in beeld: verhalen uit de praktijk

Wat mij opviel afgelopen woensdag 4 december 2024, na verschillende gesprekken met twee beleidsmedewerkers van de gemeente Enschede (die anoniem willen blijven vanwege hun functie), is dat de´ visie opgave inclusief Enschede ´weliswaar gericht is op ¨ het vertrouwen in de inwoners. Wij geloven dat een groot deel van de inwoners zelfredzaam is en aangesproken kan worden op hun eigen verantwoordelijkheid. ¨ (Gemeente Enschede, 2023, p. 4). Er wordt rekening gehouden met de knelpunten die hierbij kunnen optreden, maar tegelijkertijd wordt het soms te simpel gezien.

Een van de voornaamste problemen die zij aangaven, is stigmatisering. Dit zorgt ervoor dat veel mensen zich schamen om hulp te vragen. Dit maakt het voor de gemeente lastig om hulp te bieden, vooral wanneer mensen zelf nog niet openstaan voor die hulp. Desondanks zijn er wel verschillende initiatieven binnen de wijken, zoals wijkcoaches die constant in contact zijn met jongeren, en stadsdeelscommissies die regelmatig bijeenkomen om te bespreken wat er speelt in de wijk en welke veranderingen mogelijk zijn. Dit gebeurt allemaal in samenwerking met de buurtbewoners.

Hoewel voor sommige jongeren deze aanpak wellicht een verre droom lijkt, wordt er toch geprobeerd het beste uit alle verhalen te halen. Enschede probeert op deze manier inclusiviteit dichterbij te brengen, maar het succes ervan hangt niet alleen af van de gemeente of de raadsleden; de jongeren zelf spelen hierbij een cruciale rol.

Een Inclusieve Toekomst: Mijn Mening en Aanbevelingen voor Ondersteuning van Jongeren in Kwetsbare Wijken

Het labelen van jongeren en wijken als ´achterstand´ brengt meer schaadt dan het helpt. Het veroorzaakt stigmatisering en beperkt de kansen van jongeren. Dit vraagt om een aanpak waarin sociale cohesie en empowerment centraal staan. Door jongeren te ondersteunen in het ontdekken van hun talenten en gemeenschappen te versterken, kunnen we barrières doorbreken en gelijkwaardige kansen bieden.

De situatie in wijken zoals Twekkelerveld, waar jongeren te maken hebben met mentale gezondheidsproblemen, thuisproblemen en beperkte mogelijkheden, benadrukt de urgentie. Stigmatisering vergroot niet alleen sociale uitsluiting, maar beïnvloedt ook de economische en sociale mobiliteit van jongeren. Zoals onderzoek aantoont, draagt een negatieve blik op deze wijken bij aan problemen die jongeren beperken in hun ontwikkeling.

Inspirerende initiatieven zoals Street Art for Mankind laten zien hoe creatieve projecten jongeren de kans geven om hun talenten te uiten en verbondenheid te ervaren. Zulke programma’s illustreren dat echte verandering begint met luisteren naar jongeren en hen een actieve rol geven in het vormgeven van hun toekomst.Jongeren zoals Kate laten zien dat achter elke statistiek een uniek verhaal schuilt. Kate’s talenten, zoals zingen en tekenen, kunnen bloeien met de juiste steun, ondanks de uitdagingen in haar omgeving. Het is onze verantwoordelijkheid om deze jongeren niet te definiëren door hun wijk, maar door hun potentieel.

Als sociaal werker pleit ik voor een aanpak die verder gaat dan individuele hulpverlening. We moeten wijken versterken door gemeenschapsstructuren en netwerken te bouwen die inclusiviteit bevorderen. Dit vraagt om samenwerking tussen beleidsmakers, hulpverleners en bewoners, zodat elke jongere een toekomst kan opbouwen die niet beperkt wordt door hun postcode.

Visie op de toekomst

We moeten niet alleen de verhalen van jongeren uit deze wijken horen, maar ze ook daadwerkelijk ondersteunen. Dit zijn kinderen met veel talent en potentieel, die in de toekomst een belangrijke rol kunnen spelen in onze samenleving. Maar om dat te bereiken, moeten ze nu voelen dat ze een toekomst hebben.

Jongeren zijn de toekomst – dat horen we vaak. Maar wat als we hen dat niet alleen vertellen, maar het ook laten zien? Dat betekent dat we als hulpverleners, beleidsadviseurs en gemeenten niet alleen bezig zijn met snelle oplossingen, maar ons realiseren dat echte verandering tijd kost. Het is een langdurig proces, een traject dat begint met kleine stappen. Wat belangrijk is, is dat we de intentie tonen om verandering te brengen. Zodra jongeren zien dat ze worden gehoord en serieus worden genomen, ontstaat er ruimte voor groei.

Mijn visie voor de toekomst is een samenleving waarin jongeren uit kwetsbare wijken niet meer worden gelabeld door waar ze wonen, maar worden gedefinieerd door hun dromen en talenten. Ik zie een wereld waarin wijken als Twekkelerveld niet langer worden gezien als achterstandswijken, maar als broedplaatsen voor innovatie en creativiteit. Het begint met een gezamenlijke inspanning: luisteren naar de verhalen, barrières wegnemen, en samen werken aan een inclusieve samenleving.

De toekomst ligt niet in het veranderen van jongeren, maar in het versterken van hun kracht en het creëren van mogelijkheden waar die kracht kan floreren.

De kracht van mijn identiteit

Bij het begin kwam ik weer.
Van een achterstandswijk, of een probleemwijk,
Maar dat is helemaal niet mijn identiteit.
“Veel kun je niet” is gezegd,
Maar veel liet ik zien aan degenen die zo denkt.

Ik hoor erbij, ik hoor erbij
En dat zegt degene die ook recht heeft.
Samen bouwen we verder aan de toekomst,
Waarin iedereen erbij hoort.

Jahino Fraai is tweedejaars student en werkzaam als stagiair bij Gemeente Enschede

Genoten van mijn stuk? Stem dan op mij

Literatuurlijst

• Boumans, J. (2016). Naar het hart van empowerment. In Movisie. Ministerie van Volksgezondheid.
• Geraadpleegd op 5 december 2024, van https://www.movisie.nl/sites/default/files/publication- attachment/Naar-het-hart-van-empowerment-deel-1%20%5BMOV-9903814-1.0%5D.pdf
• Gemeente Enschede. (2023). VISIE OPGAVE INCLUSIEF ENSCHEDE .In Gemeente Enschede.
• Geraadpleegd op 5 december 2024, van https://enschede.bestuurlijkeinformatie.nl/Document/View/43708f00-cb0d-4836-918e- 7df99efba246
• Jens, B., BPSW, Steenmeijer, J., & Bruins, J. W. (2021). Beroepscode voor professionals in sociaal werk (p. 8). In Beroepscode voor professionals in sociaal werk. Geraadpleegd op 5 december 2024, van https://bpsw.nl/app/uploads/BPSW-Beroepscode-2021.pdf
• Kullberg, J., Mouktadibillah, R., Vries, J. D., & Sociaal en Cultureel Planbureau. (2021). Opgroeien in een kwetsbare wijk. Sociaal en Cultureel Planbureau. https://repository.scp.nl/bitstream/handle/publications/21/Opgroeien%2bin%2been%2bkwetsb are%2bwijk.pdf?sequence=1&isAllowed=y
• Lub, V. (2017, 24 juli). Wijkenbeleid is te vaak symbolisch. Sociale Vraagstukken. https://www.socialevraagstukken.nl/wijkenbeleid-te-vaak-symbolisch/
• Miltenburg, E. (2017, 24 juli). Het mengen van buurten bestendigt bestaande ongelijkheid. Sociale Vraagstukken. Geraadpleegd op 2 december 2024, van https://www.socialevraagstukken.nl/ongelijkheid-komt-niet-door-de-buurt-waar-iemand- woont/#
• Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2022, 16 december). Verkenning van toekomstige ontwikkeling van sociale cohesie. Onderzoeksprogramma | Sociaal en Cultureel Planbureau. Geraadpleegd op 2 december 2024, van https://www.scp.nl/onderzoeksprogramma/verkenning-van-toekomstige-ontwikkeling-van- sociale-cohesie
• Noor, S. (2023, 26 mei). Gestigmatiseerd volk. Sociale Vraagstukken. Geraadpleegd op 29 november 2024, van https://www.socialevraagstukken.nl/column/gestigmatiseerd-volk/
• Oosterhuis-Linder, H. (2024, 5 maart). Jeugd in Noord [Presentatieslides, dia 3]. Gemeente Enschede. https://enschede.bestuurlijkeinformatie.nl/Agenda/Document/c93c9561-38f5-41f2-8d5e- 246e29918c75?documentId=e7546b79-ae1e-4c01-8b64- e21fbac29d39&agendaItemId=cf7085f2-0f7f-4ea6-b4bc-4939c059d381
• Street art for mankind. (z.d.). Street art for mankind. Geraadpleegd op 5 december 2024, van https://streetartmankind.org/