Sociale Zeepkist

Het opinieplatform van Saxion Social Work

Meer presteren, maar minder geluk: hoe prestatiedruk de geestelijke gezondheid van jongeren ondermijnt

Delano Klee

De nieuwe generatie is jong van geest, maar wordt met de dag ongezonder. Hoe kan dit gebeuren? Een jongeman die net klaar is met school, maar geen energie meer heeft voor een 40-urige werkweek. Een tienermeisje dat thuis met angst en eenzaamheid op haar kamer zit zonder dat iemand het weet. Dit terwijl vele ouders willen dat hun kind succesvol wordt in het leven. Het woord ‘succes’ betekent een goede uitkomst, maar wie heeft voor jou bepaalt wat goed is? Het is tijd om de druk die wij als samenleving hebben gecreëerd, te verlichten voor de nieuwe generatie.

Misschien is geluk iets dat we alleen kunnen nastreven en misschien kunnen we het eigenlijk nooit hebben. Dit is wat Chris Gardner zei in de film The Pursuit of Happyness. De film is gebaseerd op een waargebeurd verhaal waarin duidelijk wordt dat de weg naar geluk vol met tegenslagen zit. Chris Gardner heeft al zijn spaargeld geïnvesteerd in botten-scanners waarvan hij dacht dat het een apparaat van de toekomst zou worden. Uiteindelijk komt hij er snel genoeg achter dat ziekenhuizen geen behoefte hebben aan deze scanners en het lukt hem niet om ze te verkopen. Niet lang daarna ligt hij in een scheiding, wordt hij zijn huis uitgezet en slaapt hij buiten op straat met zijn zoon van acht jaar en geen geld op zijn rekening.

In de tussentijd loopt hij stage als beurshandelaar waar hij weinig kans heeft tot promotie naar een betaalde baan. Toch blijft Gardner doorzetten en het lukt hem om de goed betaalde baan te krijgen. The Pursuit of Happyness laat mooi zien hoe uiteindelijk geluk niet van geld komt, maar van een stabiel leven waarin je persoonlijke doelen kunt behalen. Ook dat iedereen zijn eigen verhaal in het leven heeft wordt duidelijk.

Als ik kijk naar mijn eigen studenten leven dan zie ik dat het constant ging om goede cijfers halen en de juiste opleiding kiezen. Ik was zo gefocust op mijn toekomst dat ik niet in het heden leefde. Na dat ik mijn opleiding had afgerond kreeg ik een goede baan bij een goed bedrijf, maar het bracht mij niet het geluk dat ik dacht te ontvangen. Jaren later is de definitie van ‘succes’ voor mij duidelijk geworden.

Er is te veel nadruk gelegd op het presteren in deze maatschappij waardoor er vele jongeren in Nederland met een enorme prestatiedruk moeten leven. We hebben de jongeren in Nederland wijs gemaakt dat je succesvol bent als je een goed inkomen hebt, maar dit is in mijn ogen een grote fout geweest.

Meer presteren, minder gezondheid

De prestatiedruk heeft ervoor gezorgd dat we allemaal een marathon lopen zonder dat we ooit de eindstreep kunnen behalen. Als je dan ooit het gevoel hebt gehad dat je achterloopt in het leven dan ben je op dat moment een slachtoffer geweest van het grote probleem dat hier duidelijk gemaakt zal worden. De Duits-Koreaanse filosoof Byung- Chul Han noemt het een prestatiemaatschappij waar we in leven zoals geschreven in zijn boek “De vermoeide samenleving” (Han, 2015). Hij maakt dit duidelijk door te laten zien dat ons handelen in het teken staat van zoveel mogelijk productie en consumptie, terwijl zaken als ontspanning en zingeving in de achtergrond vervagen. Hiermee laat Han zien dat wij in deze samenleving het gevoel hebben dat we moeten presteren en daarbij constant nieuwe informatie en prikkels binnenkrijgen. Wat hiermee duidelijk wordt is dat deze samenleving een ongezonde balans heeft ontwikkeld waarbij we presteren boven onze wezenlijke behoeften hebben gezet.

Vlak voor de coronacrisis kwam het RIVM in 2018 met de Volksgezondheid Toekomstverkenning (VTV) waarin duidelijk werd dat de mentale druk op jongeren aan het groeien was. Volgens het RIVM kan dit ook een van de redenen zijn geweest voor de verslechterde geestelijke gezondheid (Dopmeijer et al., 2023). Uit het onderzoek “Jong na corona” van de Universiteit Utrecht is gebleken dat de geestelijke gezondheid van jongeren flink achteruitgegaan in de laatste jaren. Hieruit is ook gebleken dat jongeren op het basisonderwijs en voortgezet onderwijs een daling zien in de levenstevredenheid (Stevens et al., 2023). Wat hiermee duidelijk wordt is dat we in een neerwaartse spiraal zitten als het gaat om de geestelijke gezondheid onder de jongeren in Nederland. Jongeren staan aan het begin van hun carrière en er zijn daardoor nog veel onzekerheden waardoor deze prestatiedruk nog zwaarder kan aanvoelen.

Social wereld

Er wordt vaak gedacht dat social media de grootste boosdoener is onder de jongeren. Dit klinkt in eerste instantie ook best logisch aangezien de cijfers van het social media gebruik flink aan het stijgen is geweest in de afgelopen jaren. Het HSBC-onderzoek, die de gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland onderzoekt, laat zien dat het social media gebruik op het voortgezet onderwijs is gestegen in de laatste jaren (HBSC et al., 2021).

Volgens een onderzoek van het Trimbos-intituut heeft social media ook een negatieve impact op de geestelijke gezondheid van jongeren (Van Der Meijs, 2024). Het onderzoek laat zien dat jongeren die negatieve berichten ontvangen op social media een lager zelfbeeld ontwikkelen. Daarnaast bleek dat jongeren die vaker visuele platformen zoals Instagram of TikTok gebruiken, vaker last van angst en depressieve gevoelen lijken te hebben. Hier tegenover staat dat jongeren die meer positieve berichten ontvingen een hoger zelfbeeld hebben. Hiermee laat het onderzoek zien dat er impact van social media op de geestelijke gezondheid is, maar moeilijk te meten is.

De Amerikaanse auteur en journalist Richard Louv ondersteunt dit perspectief in zijn boek “Last Child in the Woods”, waarin hij het zogenoemde ‘Natuurtekortsyndroom’ onthult (Louv, 2010). Louv laat zien dat te weinig blootstelling aan de natuur een negatieve impact heeft op de ontwikkeling van kinderen. Hij legt de verbinding met dit tekort en de toename in gezondheidsproblemen. Hiermee maakt hij duidelijk dat de digitalisering van de westerse wereld, waaronder de toename van social media gebruik, een negatieve impact heeft op de geestelijke gezondheid van de jongeren.

Kritiek

De vraag blijft alleen nog steeds of social media de hoofdoorzaak is. Onderzoek laat blijken dat social media zowel een positieve als negatieve impact heeft op de jongeren. Als we al kijken naar het punt van Louv dan zien we ook dat de natuur een rol kan spelen. Daarnaast zijn er andere veel factoren waar er rekening mee gehouden moet worden bij het onderzoeken van het social media gebruik, zoals cultuur, gevoeligheid per individu en de verschillend platformen. Als we social media gebruik als hoofdoorzaak nemen dan kan het weer weggeschoven worden als een individueel probleem. Is social media niet een onderdeel dat het probleem van de prestatiemaatschappij juist versterkt?

Minder praten, meer gezondheid

Sommigen vinden dat we minder moeten praten over geestelijke gezondheid en meer moeten leren omgaan met tegenslagen. Niet zo veel zeuren en doorgaan, want het leven is nou eenmaal niet eerlijk. Dat er meer gesproken wordt over geestelijke gezondheid kunnen we ook afleiden uit de Google trends van de afgelopen 20 jaar. We zien in deze trend dat begrippen als ‘trauma’, ‘mental health’ en ‘ptss’ veel vaker zijn opgezocht in de laatste paar jaar (Google Trends, z.d.).

Ook beleidsmakers en media signaleren deze trend en plaatsen er kanttekeningen bij. Vorig jaar sprak toenmalig staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Maarten Ooijen, uit dat er een therapiegeneratie aan het ontstaan is (NOS, 2023). Ooijen maakt zich zorgen over het oplopende aantal van jongeren die psychische hulp nodig heeft. Hij erkent dat er een prestatiedruk is, maar zegt daarbij ook dat er te snel naar professionele hulp wordt gezocht. Daarbij wil hij duidelijk maken dat we vaker hulp bij elkaar moeten zoeken onderling en niet meteen naar een professional hoeven te stappen. Daarnaast laat De Correspondent in een artikel weten dat het lijden als vorm van identiteit gebruikt wordt. Er wordt geschreven over hoe jongeren op TikTok hunzelf diagnoses geven en dat het woord ‘anxiety’ voor de minste dingen wordt gebruikt (Polak, 2023). Volgens het artikel zouden we het eens de kans moeten geven om onze problemen onderling te bespreken en te stoppen met labels geven aan alle problemen.

Kritiek

Om de grote vraag voor psychische hulp aan de kant te schuiven door het ‘gezeur’ te noemen is niet correct. Die denkwijze is juist wat de jongeren op het punt brengt waar ze niet meer verder kunnen in het leven zonder hulp. De realiteit is dat psychische problemen steeds complexer worden door factoren zoals prestatiedruk, sociale media en onzekerheid over de toekomst. Deze uitdagingen vereisen professionele ondersteuning die verder gaat dan gesprekken met vrienden of familie. Deze complexiteit kunnen we niet tackelen met simpele oplossingen als “minder praten over geestelijke gezondheid”. Als er een ‘therapiegeneratie’ aan het ontstaan is dan behoren we te kijken naar het grote probleem en niet naar de generatie die hierdoor in therapie zit.

If it ain’t broke, don’t fix it

Na de verschillende perspectieven langs geweest te zijn zie ik dat de prestatiedruk een enorme impact heeft en dat de andere perspectieven dit juist versterken. Social media versterkt de prestatiedruk doordat mensen alleen het beste van hunzelf laten zien op de visuele platformen zoals Instagram en TikTok. Op deze manier zijn jongeren meer vatbaar voor gevoelens van ‘achterlopen’ met als gevolg een grote prestatiedruk dat op lange termijn leidt tot problemen met de geestelijke gezondheid. We leven in een tijd leven het social media gebruik met de dag stijgt en de geestelijke gezondheidsproblemen die daar uit resulteren worden weggeschoven als ‘gezeur’.

We zijn allemaal een product van de geschiedenis. De oorzaken en oplossingen van problemen zijn beïnvloed door de ontwikkelingen die zich voor doen in de maatschappij. Het is wijs om terug de geschiedenis in te gaan en te kijken naar een tijd waar de geestelijke gezondheid er minder slecht aan toe was dan vandaag de dag. De tijden waar het niet alleen maar draaide om presteren. In mijn ogen ligt de oplossing dan ook in het genoegen nemen met wat je hebt en de waarde van de mens weer goed in beeld te krijgen. Wat voor identiteit hebben we nou eigenlijk als mens? Is geluk nou echt iets wat we niet kunnen ontvangen hier op aarde?

Als we de Bijbel als inspiratiebron nemen dan kunnen we zien dat God ons een identiteit heeft gegeven. Dankbaarheid en tevredenheid met wat je hebt zijn punten die terug te vinden zijn in de Bijbel. Deze punten staan recht tegenover de prestatiemaatschappij en dragen bij aan de daadwerkelijke rust en vrede in je hart. Als de zorg teruggaat naar de tijd waar de zorg oorspronkelijk vandaan komt, namelijk de kerk, dan kunnen we de mens daadwerkelijk helpen door ze de juiste normen en waarden mee te geven. We hebben het stukje ‘zorg’ meegenomen, maar zijn de normen en waarden vanuit de Bijbel vergeten mee te nemen.

Als we kijken naar een land als Amerika zien we dat de problemen met geestelijke gezondheid behoorlijk hoog ligt onder de jongeren tussen 18-25 jaar. Volgens statistieken van de National Institute of Mental Health (NIMH) zien we dat in 2022 ruim 36% van de jongeren te maken heeft gehad met een psychische aandoening (NIMH, 2024). Als we wat verder terug in de geschiedenis duiken dan kunnen we zien dat de jongeren in Amerika er in 2010 beter voor stonden met de geestelijke gezondheid. Uit een ander onderzoek van Substance Abuse and Mental Health Services Administration (SAMHSA) is namelijk gebleken dat dit percentage van jongeren met een psychische aandoening nog op 29,9% lag (SAMHSA, 2012).

Vervolgens kijken we naar de geschiedenis van Amerika op religieus gebied dan zien we dat ongeveer 90% van Amerika zich identificeerde als christen in de jaren 70 en 80. De laatste jaren is dit aantal flink gezakt waarbij we de grootste dip zagen in de laatste 15 jaar (Pew Research Center, 2024). Amerika dat eens een christelijk land was is nu steeds verder aan het afwijken van het geloof en God. Naarmate het aantal christenen is gaan dalen zijn de problemen groter geworden op het gebied van de geestelijke gezondheid.

Sociaal werk is gebaseerd op collectieve verantwoordelijkheid, en deze verantwoordelijkheid begint bij de manier waarop zorg wordt aangeboden. Hoe kan het sociaal werk de juiste hulp bieden als zijn fundament niet op de oorsprong van zorg gevestigd is? Op een samenleving die constant aan het veranderen is kan je geen fundament bouwen. De identiteit die we vanuit de Bijbel hebben ontvangen, is onveranderd gebleven en is vandaag de dag nog steeds relevant. Zorg die vanuit de kerk kwam in de middeleeuwen kwam vanuit liefdadigheid en niet met de gedachten dat we behoren te presteren. We bevinden ons in een situatie waarin een oplossing nodig is, en wat in het verleden in Amerika heeft gewerkt, kan vandaag de dag ook in Nederland effect hebben.

Een stap in de goede richting

We kunnen de neerwaartse spiraal van de geestelijke gezondheid van jongeren omdraaien door ze te ontlasten van de prestatiedruk. Om de prestatiedruk te verminderen kunnen we uit de geschiedenis lezen dat het teruggaan naar de Bijbel als inspiratiebron een stap in de goede richting is. Als we als samenleving tegen een muur aan beginnen te lopen dan wordt het tijd dat we ons de rug keren naar die muur.

Delano is tweedejaars student HBO social work en mediavormgever.

Genoten van mijn stuk? Stem dan op mij!

Literatuurlijst

  • Dopmeijer, J., Scheeren, L., Van Baar, J., Bremer, B., Trimbos-instituut, ECIO, RIVM, Felix Bolinski, Carolien van den Brink, Mirjam Busch, Wouter den Hollander, Frederiek Schouten, Michelle van der Horst, Marloes Kleinjan, Anne-Wil Marissen, Jasper Nuijen, Canon Nederland N.V., & Gettyimages.nl. (2023).
  • Google Trends. (z.d.). Explore Google Trends. Retrieved December 12, 2024, from https://trends.google.nl/trends/explore?date=all&geo=NL&q=trauma,mental%20health,ptss&hl=en-GB
  • Han, B. (2015). De vermoeide samenleving / druk 3: de transparante samenleving / De terugkeer van Eros.
  • Louv, R. (2010). Last Child in the Woods: Saving Our Children from Nature-deficit Disorder.
  • NOS. (2023, April 6). Te veel kinderen krijgen psychische hulp, vindt kabinet. https://nos.nl/artikel/2470363-te-veel-kinderen-krijgen-psychische-hulp-vindt-kabinet
  • Polak, N. (2023, May 16). Moeten we niet wat minder over onze geestelijke gezondheid praten? De Correspondent. https://decorrespondent.nl/14491/moeten-we-niet-wat-minder-over-onze-geestelijke-gezondheid-praten/487ecdbb-7dc2-01ce-1908-23ca086154a0
  • Stevens, G., Rombouts, M., Maes, M., Zondervan, A., Van Dorsselaer, S., Schouten, F., Scheffers-van Schayck, T., & Universiteit Utrecht. (2023). Jong na corona: Welzijn van jongeren tussen 2017 en 2022 en inzet van NP Onderwijsmiddelen door scholen. Universiteit Utrecht. https://www.uu.nl/sites/default/files/Jong-na-corona.pdf